Όλοι μας τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει μάρτυρες των πολλών αλλά και γρήγορων αλλαγών στους κοινωνικούς , πολιτισμικούς και οικονομικούς τομείς που επηρεάζουν άμεσα την λειτουργία και την οργάνωση της οικογένειας.
Θεσμικές αξίες, ιδέες και παραδόσεις, ενώ μένουν δια μέσω του χρόνου οι ίδιες, τουλάχιστον ονομαστικά, η σημασία τους μπορεί να διαφοροποιείται. Έτσι έχουμε θεσμούς που καθίστανται ανεπαρκείς εφόσον πλέον δεν μπορούν να επιτελέσουν το έργο για το οποίο προορίζονταν.
Αυτό ισχύει και για την οικογένεια ως αξία και θεσμό. Η οικογένεια δεν είναι ένας αμετάβλητος θεσμός. Η δομή της οικογένειας συγκροτείται ως αντανάκλαση των αξιών που κυριαρχούν στους κόλπους της κοινωνίας που ζούμε. Είναι λοιπόν αναγκαίο οι σχέσεις στο εσωτερικό και εξωτερικό της δομής της οικογένειας να επαναπροσδιορίζονται για να μπορεί να ανταποκρίνεται στην κοινωνική λειτουργία που τις ανατίθεται. Οι διαδικασίες αυτές μπορεί να προκαλέσουν αντιστάσεις, να γίνουν πηγή συγκρούσεων, ίσως ακόμη και παθογόνων αμυντικών αντιδράσεων. Πολλές φορές μπροστά σε εντάσεις, και αστάθειες τα μέλη της δυσκολεύονται να προσαρμοστούν.
Σήμερα ο αριθμός των μελών που απαρτίζουν την οικογένεια μικραίνει όλο και περισσότερο λόγω της μείωσης των γεννήσεων. Οι οικογενειακοί δεσμοί αδυνατούν συνεχώς και υπάρχει μία τάση εξασθένισης των δεσμών και των σχέσεων έξω από το στενό οικογενειακό περιβάλλον . Τα παιδιά ζουν περισσότερο καιρό με τους γονείς τους, αρνούμενοι να αναλάβουν την ευθύνη της ενεργό ζωής. Οι περισσότερες δραστηριότητες των μελών της οικογένειας γίνονται έξω από το σπίτι και έτσι οι οικογενειακές σχέσεις συρρικνώνονται. Η κοινωνικοποίηση της οικογένειας συντελείται περισσότερο στο σχολείο ή από ομάδες συνομήλικων. Τα παιδιά ζητούν την αυτονόμηση και την εξατομίκευση τους από όλο και μικρότερη ηλικία και έτσι έχουμε αποδυνάμωση των οικογενειακών θεσμών. Κατά συνέπεια η πυρηνική οικογένεια έρχεται σε αντίθεση με την εκτεταμένη οικογένεια.
Οι οικογενειακές σχέσεις έχουν επίσης αλλάξει. Οι παραδοσιακές δεσμεύσεις και οι ρόλοι που αποδίδονταν στα δύο φύλα έχουν αλλάξει. Οι σχέσεις ανάμεσα στα ζευγάρια είναι πιο ισότιμες και εξισορροπημένες έτσι η επιβολή, η εξουσία αλλά και η οικονομική συμμετοχή στις ανάγκες της οικογένειας δεν αποτελούν αποκλειστικότητα των ανδρών. Μέσα στη οικογένεια έχουμε τις σχέσεις ανάμεσα στο ζευγάρι και τις σχέσεις που διατηρούνται ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά. Αυτές οι οικογενειακές σχέσεις έχουν άμεσες συνέπειες στο πως επιλύουν τα προβλήματα της καθημερινότητας, όπως και πώς υποστηρίζουν και αλληλοβοηθούν ο ένας τον άλλον.
Τα πιο πάνω παραπέμπουν σε ένα νέο ριζικό επαναπροσδιορισμό των σχέσεων σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας ιδίως στις σχέσεις συμπαράστασης αφού υφίστανται ένα νέο μετασχηματισμό των δομών που στηρίζουν τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια. Φαίνεται ότι η διαφορετικότητα στο θεσμό της οικογένειας είναι ο κανόνας. Είμαστε μπροστά σε διαφορετικούς παράγοντες αλλά όχι αντιφατικούς. Παρόλο που οι λειτουργίες της οικογένειας αντανακλούν τους κοινωνικο-πολιτιστικούς προσανατολισμούς η κατάσταση του όρου ως «καταφύγιο» την προσκαλεί σε ένα ρόλο που δεν μπορεί να εκπληρώσει.
Ο ρόλος των δημόσιων συστημάτων για προσωπική προστασία και στήριξη συνεχώς αποδυναμώνεται. Απέναντι στα προβλήματα της αυτονομίας, της ανεξαρτησίας η οικογένεια γίνεται συνεχώς λιγότερο εξοπλισμένη για διαγενεϊκή αλληλεγγύη για την είσοδο των νέων στην ενεργό ζωή, καθώς και την στήριξη των μεγαλύτερων μελών της.
Το ζητούμενο είναι να αναζητήσουμε στήριξη στους κόλπους της οικογένειας και να αναπτύξουμε την ικανότητα της να ενεργοποιεί την ατομική βοήθεια μέσα σε αυτήν. Οι ρυθμοί στους οποίους παράγονται οι αλλαγές στην εσωτερική δομή της οικογένειας αλλά και στους κόλπους της κοινωνίας είναι αυτό που πρέπει να στηρίξουμε και να συνοδεύσουμε την οικογένεια στις οποιεσδήποτε εντάσεις και συγκρούσεις.
Μαρία Λεωνίδου, Ψυχοθεραπεύτρια-Οικογενειακή Θεραπεύτρια.
Anakoufisis- Psychotherapy & Counseling 